Moitas veces dicimos que temos que estar na terra para ser realistas e vivir unha vida acorde coas nosas posibilidades. Esta expresión, porén, esquece que para ser realistas e coherentes co medio no que vivimos, hai moita máis auga que terra. O mal chamado Planeta Terra ten 361 millóns de quilómetros cadrados de superficie do mar, o que supón aproximadamente o 71% da superficie total do planeta. Entón, aínda que os humanos adoitamos vivir en terra, a excepción dos afortunados mariñeiros, sería egoísta pensar que só temos que prestar atención ao que acontece na plataforma continental.

Co paso dos anos, non obstante, pasamos de ter un litoral abandonado, sen planificación e un lugar idóneo para vertidos incontrolados e outros impactos ambientais, a unha situación de máxima explotación urbanística, portuaria e turística. Os mecanismos normativos que aseguraron a ordenación e protección das zonas costeiras foron dados fundamentalmente polo Estado español, que ten competencia sobre o litoral de todo o Estado. Despois da Lei de Costas de 1988, unha lei boa pero sen cumprir, o actual Goberno central impulsou en 2013 unha nova Lei de Costas cun preámbulo que rezaba frases como esta: “O litoral é un ecosistema sensible e vulnerable que necesita protección, conseguilo é un obxectivo fundamental desta reforma. Por iso, a lei reforza os mecanismos de protección, tanto na súa vertente preventiva como defensiva“. O problema é que non pasamos das palabras aos feitos, pola contra, esta nova lei ampliou as concesións a instalacións costeiras que estaban no límite da legalidade e considerou lugares excepcionais como Empúriabrava, permitindo así espazos costeiros como estes. non están suxeitas ao dominio público marítimo-terrestre.

Se realmente houbese vontade de protexer a costa e o mar, habería lista de espera para a declaración de espazos mariños protexidos. De feito a lista de espera existe, pero non avanza. En toda a costa española só existe unha zona mariña protexida, a de “El Cachucho” en Cantabria, a pesar de que esta figura de protección existe en España desde 2007 coa Lei 42/2007, do 13 de decembro, do Patrimonio Natural e da Biodiversidade. . Si, dende Madrid, desde Tarragona ou dende a Espluga de Francolí miramos cara ao mar, pero dende Reüll, por se nos mollamos.

Cataluña tamén se dota dos seus instrumentos para ordenar e protexer a franxa costeira. Aínda que dixemos que é o Estado español o que lexisla nesta materia, Cataluña ten competencias en materia de ordenación. É por iso que o Goberno da Generalitat iniciou recentemente os trámites para redactar a nova Lei de ordenación do litoral catalán, que pretende basearse nunha xestión integrada do litoral catalán coa Generalitat como administración de referencia e maior protagonismo dos municipios costeiros. Os fins desta lei, que aínda se atopa nunha fase moi embrionaria, son o desenvolvemento sostible das zonas costeiras garantindo a conciliación entre o medio ambiente e as paisaxes co desenvolvemento económico, social e cultural; valorar a preservación das zonas costeiras para garantir un turismo de calidade; e previr e/ou reducir os efectos dos riscos naturais e, en particular, do cambio climático.

Son interesantes as cifras urbanísticas impulsadas na proposta de nova lei catalá, o Plan de ordenación do litoral catalán e o de uso do litoral e das praias. Haberá que ver a distribución de competencias, a responsabilidade de quen recae, o seguimento e control, e a dispoñibilidade de medios para desenvolver esta ordenación. Sen nada diso, probablemente sería mellor quedarnos onde estamos.

Non cabe dúbida de que este será un proceso lexislativo interesante e intenso que estamos seguindo de preto dende o INSTA, participando nos debates e sesións de participación que se están a desenvolver no territorio.

Joan Pons Solé

26 de maio de 2015