Pouco pensaban os nosos antepasados ​​máis recentes, os dos últimos cen anos, que no século XXI o principal obstáculo para quen se quere dedicar á agricultura é o acceso á terra. Xa fose a través da propiedade, ben por arrendamento, cesión de usufruto ou mesmo con determinadas ferramentas de xestión da terra que se remontan á época medieval ou cartuxa, case todos tiñan algunha vía de acceso á terra para a actividade agrícola. Por suposto, e como recordarán os lectores maiores, iso non significaba automaticamente que puideses vivir diso, especialmente en comparación co nivel de vida actual. Pero necesitaban o que agora queremos ou creamos necesidades superfluas?

Colaborando nunha xornada de traballo dun proxecto europeo (Acceso A Terra) que precisamente pretende poñer enriba da mesa mecanismos e ferramentas para facilitar o acceso á terra en países como Francia, Romanía, Reino Unido, Italia, Bélxica ou Cataluña, debatemos sobre esta cuestión que lamentablemente é compartida en todas partes. Cada país, coa súa particularidade, sistema económico e historia política, compartiu o feito de que os mozos teñen cada vez máis dificultades para acceder á terra, facer florecer a súa actividade agraria e gañarse unha vida digna.

Seguramente non debería ser tan complicado para, polo menos a nivel local, dar paso a esta necesidade. Cada vez son máis os concellos que apostan pola regulación e facilitación do acceso ao solo e do contacto entre os interesados ​​a través dos bancos de terras. Un exemplo no Camp de Tarragona, aínda moi embrionario, atopámolo na Selva del Camp. Ademais, os concellos teñen a posibilidade de aplicar bonificacións en determinados impostos para reactivar terreos ou aplicar sancións no caso de terreos abandonados. Simplemente é unha cuestión de vontade política, un desafío.

Se seguimos estirando as posibilidades a nivel municipal, vemos como tamén se poden ofrecer plans de formación ocupacional en materia agraria, directamente relacionados co acceso a unha propiedade agraria dispoñible ou en fase de relevo. Que mellor que se lle ofrecemos formación especializada a un novo agricultor que queira incorporarse ao sector. Pero tamén hai que facilitarlle a vida, xa hai algúns casos nos que se crean servizos públicos adaptados á nova actividade agraria: parque de vivendas no rural, masías, recuperación de escolas rurais para que a xente non teña que marchar, mancomunidade de servizos agrarios, cooperativas de produtores, etc. E se a todo isto lle engadimos unha potente rede local de distribución dos produtos agrarios elaborados, xa temos o círculo pechado.

A ordenación do territorio e o urbanismo tamén poderían axudar, moito máis que agora. Temos que cambiar o modelo que en ocasións protexe tímidamente o solo agrícola, pero no que unha figura urbanística de maior rango pode vulneralo polo que erróneamente se chama interese xeral. Sería conveniente analizar todos os servizos ecosistémicos que prestan as terras agrícolas, non só en contribución ao PIB, senón en contribución ao benestar humano e á nutrición inmediata da poboación que o rodea. Quizais entón non discutiremos sobre a idoneidade de facer un Eurovegas ou un macro Outlet no Delta do Llobregat.

E non podería rematar este artigo sen facer unha clara aposta de que o reto do acceso á terra vai acompañado da necesidade da agroecoloxía e da proximidade entre produción e consumo. Máis aló das campañas de mercadotecnia sobre o concepto de “km 0”, hai que considerar a necesidade de establecer circuítos máis próximos no sector da alimentación. Xa non falo de produtos importados do outro lado do mundo, que por moi ecolóxicos que sexan deixan unha pegada ecolóxica que non pagamos, senón de produtos da terra que producimos ao lado da casa pero que o sistema económico actual e o libre mercado competitivo, situámolos nunha franxa de prezos difícil de asumir e fóra dos circuítos de distribución convencionais. Podemos seguir loitando polos colectivos de consumidores e quedar coa conciencia tranquila, pero quizais sexa o momento de asumir o reto de facer un cambio integral no modelo de consumo e distribución. Será entón cando poderemos falar de agroecoloxía, nun sentido amplo e completo.

A terra é para quen a traballa (e para quen a queira).

 

Joan Pons Solé

Responsable da Área de Acción Ambiental e Territorial do INSTA